Wisconsin Yüksek Mahkemesi’nin 1849 Kürtaj Yasağını Geçersiz Kılma Kararı: Amerikan Hukukunda Tarihsel Yasaların Modern Yasalarla Çatışması-” Wisconsin Örneği”

Wisconsin Yüksek Mahkemesi, 1849’da kabul edilen ve neredeyse her şekliyle kürtajı suç sayan 176 yıllık kürtaj yasağını, 4′ e karşı 3 oyla geçersiz kıldı. Mahkeme, bu yasanın 1973’te Roe v. Wade ile (Roe ifadesi, Amerikan hukukunda çok önemli bir dönüm noktası olan Roe v. Wade (1973) davasına atıftır. Bu dava, ABD Yüksek Mahkemesi’nin kürtajı anayasal bir hak olarak tanıdığı karardır. ) etkisiz kaldığını, ancak yasama tarafından resmî olarak kaldırılmadığını belirtti. 2022’de Roe’nun geri alınmasının ardından liberal görüşlü başsavcı Josh Kaul, 1985’ten beri geçerli olan ve fetüsün yaşama yetisine kadar (viability) kürtajı izinli gören yasaların, 1849 yasasını “üstlendiğini” ileri sürerek dava açtı.

Bu karar, hukuken önemli iki önemli noktaya da değinmekte:

1. İmgili Yürürlük İlkesi (Lex posterior derogat priori): Daha yeni bir yasa, eskiye göre önceliklidir ve çakıştığında eski yasa geçersiz olur.
2. Uyarlamalı Yorum: Mahkeme, modern sağlık düzenlemeleriyle çelişen eski bir yasayı yürürlükte tutmanın hukuki tutarsızlık yaratacağını belirlemiş.

Peki bu kararle ne olacak, olası sonuçlar nelerdir?

Bu kararla birlikte, fetüsün yaşayabilirlik eşiğine kadar kürtaj yapmak Wisconsin’de yasal hale geldi.

Karar, hem eski yasayı yürürlükte bulundurarak uygulamanın güncel hukuk düzeniyle çeliştiğini hem de yasama sürecinin bir diğer yolu olarak yargının bu çelişkiyi çözme rolünü vurguluyor.

İşbu tür kararlar, yasalar arasında oluşan norm çatışmalarında hangi yasa veya düzenlemenin geçerli olacağı konusunda yargının dengeleme rolünü de öne çıkarmaktadır.

Wisconsin Yüksek Mahkemesi’nin “Kaul v. Urmanski, 2025 WI 32” kararının temel unsurlarının hukuken izahati;

Karar tarihi: 2 Temmuz 2025

Dava: Kaul v. Urmanski, 2025 WI 32

Oy dağılımı: 4–3 (liberal çoğunluk) Facebook+7wicourts.gov+7State Court Report+7Politico+2Reuters+2AP News+2

Ana hüküm: Yüksek Mahkeme, 1849 tarihli ve fetüsün hayatını koruyan neredeyse mutlak kürtaj yasağının, daha sonra kabul edilen kapsamlı modern yasalar tarafından örtülü olarak yürürlükten kaldırıldığına (implied repeal) karar verdi

Gerekçe:

1. Federal boşluk devri sonrası yasama (post-Roe):
   1985’te çıkarılan 940.15 sayılı yasa, yalnızca viability (fetüsün dış ortamda hayatta kalabilirliği) aşamasından sonra kürtajı sınırladı.
2. Sonraki düzenlemeler: 1997’de parsiyel doğum (partial-birth) ile ilgili sınırlamalar; 2015’de gebeliğin 20. haftasından sonra yasak; ek olarak bilgilendirme, bekleme süresi, ultrason ve sağlık kuruluşu koşulları gibi düzenleyici çerçeveler oluşturuldu Politico+7wicourts.gov+7AP News+7.
3. Karar: Bu kapsamlı ve organize modern yasalar kürtaj konusunu tamamen kapsadığı için, eski yasayı yerini aldılar ve yürürlükten kaldırdılar. Bu nedenle, 1849 yasası artık uygulanamaz durumdadır plannedparenthoodaction.org.

Netice:

• 1849 yasası artık yürürlükte değil;
• Mevcut yasal durum, fetüsün viability aşamasına kadar kürtaj yapılabileceğini öngören modern düzenlemeleri esas alıyor (20 hafta ortalama )

Avukat/ATTY. Kaan BAYRAMZADE